Süt Sığırcılığı İşletmelerinde TMR Uygulaması
Prof. Dr. Murat GÖRGÜLÜ
Ç.Ü Ziraat Fakültesi
Zootekni Bölümü
01330 ADANA
Bir süt sığırcılığı işletmesi yemleme programında temel amaç hayvanların besin
madde gereksinmesini doğru ve dengeli şekilde karşılamaktır. Doğru ve dengeli besleme
yapabilmek için uygun yemleme sistemleri seçilmelidir.
Süt sığırcılığı pratiğinde standart (rasyonel), stratejik, tam yemleme (TMR: total
mixed ration) ve stratejik tam yemleme gibi farklı yemleme sistemleri uygulanmaktadır.
Bu sistemler içinde süt verimi, döl verimi ve maliyet açısından en uygulanabilir yemleme
sistemi TMR (Tüm Rasyon:Tam Yemleme) uygulaması olup hayvanların
gereksinmelerine göre hazırlanan rasyondaki bütün kaba ve kesif yemlerin
karıştırılarak, serbest olarak sunulduğu yemleme sistemi TMR olarak tanımlanabilir.
TMR yemleme sisteminin kullanımı işletmeye bazı avantajlar sağlamaktadır.
1. İneklerin yemleri ayırıp seçme riskini ortadan kaldırır.
2. Rumen koşullarının daha stabil olmasını sağlar.
3. Rasyonun en düşük maliyetli olarak hazırlanmasına olanak verir.
4. Daha az lezzetli yemlerin rasyona karıştırılarak kullanımına olanak sağlar.
5. TMR yemleme sistemi, yem tüketimi ve yemden yararlanmayı iyileştirir.
6. Yemlemedeki işçiliği azaltır.
7. İnek sağlığını olumlu yönde etkileyerek işletme karlılığına katkıda bulunur.
Dezavantajları;
1. İneklerin gruplanması gerekir.
2. Özel ekipman kullanımı gerektirir.
3. İlk yatırım maliyeti yüksektir.
Ancak TMR uygulamasından istenen sonucun alınabilmesi, bazı sürü idari
uygulamalarının birlikte ele alınmasını gerektirmektedir.
TMR formulasyonunda dikkate alınması gereken husular;
TMR formulasyonu yanlış yapılırsa hayvanlar gereksinmelerini
karşılayamazlar.
TMR karşımı, ancak karışıma giren her yem maddesi istenen özelliklerde ise
istenen sonucu verebilir.
Her bir grup için rasyon hesabı ayrı olarak ve ortalama verim düzeyi, cüsse ile
süt analiz sonuçları dikkate alınarak yapılmalıdır.
TMR formüle edilirken, kuru madde tüketiminin doğru tahmin edilmesi
gerekir.
Tahmin edilen yem tüketiminden %5 düşük kuru madde üzerinden
hesaplamalar yapılması daha faydalı sonuç verecektir.
Kötü bakım ve besleme koşullarında olan bir işletmede rasyon enerji içeriğinin
yüksek tutulması düşük tüketime bağlı problemleri azaltacaktır.
Kaliteli kaba yem kullanımı toplam besin madde alımını artıracağından TMR
dan belenen sonucun daha iyi olmasını sağlayacaktır.
Yemlik yönetimi (yemliklerin boşluk-doluluk durumu, temizlik, hayvan başına
ayrılan yemlik mesafesi gibi) de bu konuda kritik öneme sahiptir.
Yüksek verimli ineklerin kaybettikleri vücut kondisyonlarını geri
kazanabilmeleri, birinci ve ikinci laktasyondaki ineklerin de ergin canlı
ağırlığa ulaşabilmeleri (büyüme) için daha fazla besin maddesine gerek
duyacakları dikkate alınarak TMR formülasyonu yapılmalıdır.
Yemleme düzeyi %5 oranında yem artacak şekilde fazla hesaplanmalıdır.
Eğer sürüdeki ineklerin yemlikte beklemesi, yem tüketim davranışları normal
ve kalan yemler TMR karışımına benzer özellik gösteriyor ise yemlikte az yem
kalıyor olması daha da iyidir.
Rasyon formülasyonunda kullanılan kaba yemler enazından aylık aralıklar
analiz edilmeldir.
Kaba yem kalitesinde değişme olduğu durumlarda kaba yem analizi yapılarak
alınan sonuca göre tekrar rasyon formülasyonu yapılmalıdır.
Mikser Vagonun Yönetimi;
TMR uygulayan işletmelerde yukarıda sayılan avantajlar 1,5-2 yılda TMR
vagonlarının maliyetini işletmelere geri kazandırabilir.
Mikser uygun karıştırma için %60-70 oranında doldurulmalı ve TMR kuru
maddesi %50 nin altına düşürülmemelidir. Hayvan başına TMR’dan 40-45
kg/gün e kadar karışım verilebilir.
İşletme yemlerinin mikser vagonda karıştırma süresi 3-6 dakika olmalıdır.
Miksere konan yemlerin miktarlarının doğruluğundan emin olmak için vagon
terazisinin sürekli (her hafta) kontrol edilmesi gerekir.
Rasyondaki kaba yemlerin parça iriliği çok önemli olup parça iriliğini
ayarlayabilen uygun bıçaklı mikser vagonları da piyasada mevcuttur.
Yemleme sayısının artırılması (3-4) hayvanları yem tüketmeye teşvik edebilir
ve yem tüketimini artırabilir.
Hayvanlara verilen TMR tüketebileceğinden %5-10 daha fazla olmalıdır.
Artan yemler besideki hayvanlara ve düvelere verilecekse yapısının analiz
edilmesi ve onlar için yeni TMR yapılırken bunun dikkate alınması daha
başarılı ve kesin sonuç sağlar.
TMR’da silaj ve posa gibi suca zengin yemler var ise yemin hayvan tarafından
tüketimi kuru yemlere göre daha iyi olmaktadır.
TMR kullanılacak işletmelerde sürünün gruplanması;
İşletmelerde grup değişimi yapılırken sadece verim değil aynı zamanda
kondisyon skoru, yaş ve üreme durumu gibi kriterler de dikkate alınmalıdır.
Gruplar arasında hayvan değişimi periyodik (ayda bir) olarak yapılmalıdır.
Değiştirilecek hayvanlar aynı gün içinde gruplara yerleştirilmeli ve değişim
günü hayvanlara biraz daha fazla yem verilmelidir.
Yeni bir gruba alınacak geç laktasyon dönemindeki ineklerde, erken laktasyon
dönemindeki ineklere göre daha fazla süt verim düşüşü gözlenir.
Grup değişimi sırasında oluşabilecek stresi azaltmak için grup değişimleri,
hayvan aktivitesinin daha az olduğu saatlerde (gece) yapılmalıdır.
Aynı grupta yer alan ineklerin süt verimleri arasındaki farklar 10 kg’ı
geçmemelidir.
Grup ortalama süt verimi dikkate alınırken grupta en yüksek süt veriminin
TMR formülasyonunda esas alınması, erken laktasyondaki yüksek süt verimli
ineklerin gereksinmesinin daha iyi karşılanmasına ve laktasyon sonundaki
ineklerin de kaybettikleri kondisyonu geri kazanmalarına yardımcı olarak
avantaj sağlamaktadır.
Orta ölçekli işletmelerin büyük bir çoğunluğunda hayvanlar 2 sağmal grubu ile
1 kurudaki inek grubu olmak üzere 3 ayrı bölmede barındırılmaktadırlar. Bu
nedenle bu tip işletmelerde bu 3 farklı grubun gereksinmelerini dikkate alacak
şekilde 3 farklı TMR hazırlanması gerekir.
TMR formüle edilirken, tek gruplu yemleme yapılıyor ise grubun süt verimi
%30, 2 gruplu yemlemede grupların ortalaması %20 ve 3 gruplu yemlemede
ise grupların ortalamalarının %10 daha yükseği hesaplamada esas alınmalıdır.
Erken laktasyon dönemindeki inekler orta veya geç laktasyon dönemindeki
ineklere göre yem değişimlerine karşın daha çabuk kendilerini adapte etme
özelliğindedirler.
Sindirim problemleri yaşamamak için farklı gruplarda TMR’ın besin madde
kompozisyonlarının %15-20’den fazla değiştirilmemesi gerekir.
Yüksek verimli ve birinci ve ikinci laktasyondaki ineklerin yüksek besleme
düzeyinde tutulması hem süt veriminin yavaş düşmesi, hem de genç
hayvanlarda büyüme ve yaşlılarda kaybedilen kondisyonun geri kazanılması
açısından büyük önem arz eder.
Eğer TMR lif ve enerji bakımından iyi formüle edilmişse ve geçiş döneminde
inekler uygun şekilde beslenmişler ise yeni doğuran inekler doğrudan yüksek
TMR grubuna alınabilirler.
TMR ile beslenen gruplarda vücut kondisyon değişimi;
Süt sığırcılığı işletmesindeki inekler 3.50-3.75 vücut kondisyon skoru ile doğum
yapmalıdırlar.
3.5-3.75 vücut kondisyon skoru grubunda yer alan inekler buzağılama
sonrasında daha az problem yaşarlar.
Laktasyon başında süt inekleri 1 puandan daha fazla kondisyon
kaybetmemelidirler.
Erken laktasyon döneminde 1 vücut kondisyon puan kaybı günde yaklaşık 1 kg
canlı ağırlık kaybı demek olup erken laktasyonda 50-60 kg’dan fazla ağırlık
kaybetmemelidirler.
1 kg canlı ağırlık kaybı yaklaşık 6-7 kg süte eşdeğerdir.
Laktasyonun son dönemindeki inekler yeterli düzeyde beslenirler ise kurudaki
ineklerden daha etkin kondisyon kazanırlar ve bu hayvanlar kuru dönemde
kondisyon kazananlara göre yağlı karaciğer ve diğer metabolik problemlere
daha az hasastırlar.
Kurudaki ineklerde vücut kondisyonu istenen düzeyde değil ise (3.50-3.75) ek
yemleme yapılmalıdır.
Büyük süt sığırı işletmelerinde kurudaki ineklerin bu nedenle 2 grupta
barındırılması çözüm olabilir.
Alternatif TMR uygulaması:
Stratejik tam yemleme (TMR): TMR ye ilaveten yüksek verimli hayvanlara
otomatik istasyon yemleyicilerle ek kesif yem verilmesi stratejik tam yemleme olarak
tanımlanmaktadır.
Bir veya 2 grubu olan işletmelerde istasyon tipi otomatik yemleyiciler
kullanılarak hassas bir yemleme yapılabilmektedir (Stratejik Tam Yemleme).
Ancak hayvanların verimleri ve sistemin bakımının rutin olarak takip edilmesi
gerekir.
Ayrıca ek olarak verilecek kesif yemin rumen koşullarında oluşturacağı
olumsuzlukların dikkate alınması gerekir.
İstasyon tipi otomatik yemleyicilerin kullanılacağı durumda, bir seferde
verilecek kesif yem miktarının 2-2.5 kg’ı geçmemesi gerekir.
Sonuç:
TMR uygulaması kaba ve kesif yemi birlikte içermesi nedeniyle rumen koşullarının
daha stabil olmasını sağlamak suretiyle asidoz riskini, süt yağ düşüşünü minimize
ederken, serbest yemleme uygulanması nedeniyle de besin madde alımını maksimize
ederek pik süt veriminin daha yüksek, pik sonrası süt verimi düşüşünün de daha yavaş
olmasını, metabolik ve üreme problemlerinin azalmasını sağlayarak daha yüksek süt
verimi elde edilmesine izin verir.
